Πολιτισμός είναι το σύνολο των πνευματικών, καλλιτεχνικών, υλικών και τεχνικών επιτευγμάτων και επιδόσεων του ανθρώπου, ως αποτέλεσμα των δημιουργικών δυνάμεων και ικανοτήτων του
Ο πολιτισμός εκφράζεται ιστορικά στους τύπους και στις μορφές οργάνωσης και δράσης της κοινωνίας, όπως και στη δημιουργία αξιών, τόσο πνευματικών, όσο και υλικών.
Ολόκληρη η Ελλάδα, από την παλαιολιθική εποχή, για την οποία δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες, μέχρι την εποχή του Χαλκού, τη γεωμετρική, την αρχαϊκή εποχή και στους αιώνες που ακολούθησαν, υπήρξε ένα τεράστιο πολιτιστικό κέντρο.
Κατά την εποχή του Χαλκού (3.000 – 1150 π.Χ.) εντυπωσιακοί πολιτισμοί αναπτύχθηκαν στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, τις Κυκλάδες, την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα.
Το χαρακτηριστικότερο δημιούργημα της κυκλαδικής τέχνης είναι τα μαρμάρινα ειδώλια. Τα περισσότερα παριστάνουν γυμνές γυναίκες, λίγα άνδρες μουσικούς, πολεμιστές ή κυνηγούς. Οι μορφές είναι έντονα σχηματοποιημένες, με λίγες αλλά χαρακτηριστικές λεπτομέρειες για την αναγνώριση του φύλου.
Τα πήλινα αγγεία, που έχουν ποικίλα σχήματα, διακοσμούνται με απλά γραμμικά σχέδια. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι και τα μαρμάρινα αγγεία, καθώς και τα μεταλλικά με απλή χαρακτή διακόσμηση.
Μινωϊκός Πολιτισμός
Περίπου το 1600 π.Χ., όταν μεγάλοι κυκλαδικοί οικισμοί καταστρέφονται από σεισμό, οι Κυκλάδες περνούν στη σφαίρα επιρροής της μινωικής Κρήτης, που γνωρίζει τότε τη μεγαλύτερη ακμή της.
Οι πλούσιοι τάφοι, τα ανάκτορα που κατασκευάστηκαν στις αρχαιολογικές θέσεις της Κνωσού, των Μαλίων, της Ζάκρου και της Φαιστού, οι εικονογραφικές μαρτυρίες και τα τέχνεργα, τα ιερά πάνω στις κορυφές, αποτελούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του μινωικού πολιτισμού.
Οι καινοτομίες στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση της ύστερης προανακτορικής περιόδου διακρίνονται καλύτερα στο αρχιτεκτονικό περιβάλλον των πρώτων ανακτόρων.
Τα ανάκτορα συσσώρευαν το γεωργικό πλεόνασμα, σε κατασκευές μεγάλων αποθηκών τροφίμων, ώστε να καταστεί δυνατό να χρησιμοποιούνται σε εποχές πίεσης και πιθανώς σε τελετουργικούς εορτασμούς. Για την καταγραφή των αποθεμάτων και άλλων στοιχείων χρησιμοποιούνταν δύο είδη γραφών —η αποκαλούμενη κρητική ιερογλυφική (κυρίως στην Κνωσό και τα Μάλια) και οι γραμμικές γραφές. Πινακίδες Γραμμικής Α και Γραμμικής Β βρέθηκαν στη Φαιστό κυρίως.
Στη Φαιστό επίσης χρησιμοποιήθηκαν πήλινες σφραγίδες για τον έλεγχο των αποθηκευτικών χώρων.
Στα ανάκτορα αναπτύχθηκε και η βιοτεχνική παραγωγή και, πιθανότατα, συγκεντρώνονταν πρώτες ύλες, όπως χαλκός από την Αττική και κασσίτερος και ελεφαντοστούν, μέσω της Συρίας.
Μυκηναϊκός Πολιτισμός
Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.) ήταν ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός. Την ονομασία του επινόησαν οι αρχαιολόγοι από το σημαντικότερο κέντρο της εποχής, τις Μυκήνες.
Την αρχή του μυκηναϊκού πολιτισμού σημαδεύουν οι πλούσιοι βασιλικοί τάφοι που ανέσκαψε στην ακρόπολη των Μυκηνών ο Ερρίκος Σλήμαν.
Τα πρώτα βεβαιωμένα ανακτορικά συγκροτήματα στη μυκηναϊκή Ελλάδα φαίνεται πως κτίζονται σχεδόν ταυτόχρονα γύρω στο 1400 π.Χ., όπως προκύπτει κυρίως από τις ανασκαφές στις Μυκήνες, την Τίρυνθα, την Πύλο και τη Θήβα.
Με αυτά εισέρχεται ο μυκηναϊκός πολιτισμός στην ανακτορική του φάση που διήρκεσε δύο αιώνες, δηλαδή έως το 1200 π.Χ., οπότε τα ανάκτορα καταστρέφονται ή παρακμάζουν.
Τα ανάκτορα, χτισμένα συνήθως στην κορυφή οχυρωμένων ακροπόλεων, ήταν τα πολυδύναμα διοικητικά κέντρα των διαφόρων επικρατειών στις οποίες είχε χωριστεί η μυκηναϊκή Ελλάδα.
Το κέντρο πάντως φαίνεται ότι ήταν η Πελοπόννησος και ιδιαίτερα η Αργολίδα.
Ο μυκηναϊκός πολιτισμός δέχθηκε ευεργετική ώθηση από τον πολιτισμό της μινωικής Κρήτης.
Έχοντας αναπτύξει οι Μυκηναίοι στενούς δεσμούς με τους Μινωίτες ήδη από τον 17ο αιώνα π.Χ., υιοθέτησαν από αυτούς και αφομοίωσαν με γόνιμο τρόπο πολλά στοιχεία του πολιτισμού τους, χωρίς όμως να χάσουν τη δική τους ταυτότητα.
Από τους Μινωίτες δανείστηκαν οι Μυκηναίοι ποικίλα τεχνολογικά επιτεύγματα, μορφές τέχνης και την ιδέα της γραφής.
Όμως, η δημιουργική πνοή και η πρωτοτυπία των Μυκηναίων γίνεται αισθητή κυρίως στον τομέα της μνημειακής αρχιτεκτονικής, όπως είναι οι κυκλώπειες οχυρώσεις των ακροπόλεων και οι εντυπωσιακοί θολωτοί τάφοι.
Αθήνα το λίκνο του πολιτισμού
Ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει τον πολιτισμό και την ιστορία της Ελλάδας μέσα από την αρχιτεκτονική και τα έργα αγγειοπλαστικής, λιθοτεχνίας (αγγεία, σφραγιδόλιθοι), μεταλλουργίας (αγγεία, όπλα), κοσμηματικής και ζωγραφικής (τοιχογραφίες), που σώζονται στα δεκάδες μνημεία και τα πολυάριθμα μουσεία σε όλη την Επικράτεια.
Ωστόσο, σε καμία άλλη πόλη της αρχαίας Ελλάδας δεν αναπτύχθηκαν τόσο πολύ οι τέχνες και τα γράμματα όσο στην αρχαία Αθήνα.
Σε αυτό βοήθησε το δημοκρατικό πολίτευμα, η μεγάλη εισροή πλούτου και η έντονη συναναστροφή και ανταλλαγή ιδεών με ξένους λαούς και πολιτισμούς, μέσω του ιδιαίτερα ανεπτυγμένου αθηναϊκού εμπορίου.
Το μεγαλύτερο μέρος του πολιτιστικού δημιουργήματος της αρχαίας Ελλάδας οφείλεται στην Αθήνα.
Η Αθήνα είναι η πόλη με τη μεγαλύτερη ιστορία της Ευρώπης και μιας από τις μεγαλύτερες του κόσμου, αφού κατοικείται συνεχώς για πάνω από 3.000 χρόνια.
Τα πολιτιστικά της επιτεύγματα κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. έθεσαν τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού.
Εκεί έγινε η «σύλληψη» της μεγάλης ιδέας του δημοκρατικού πολιτεύματος, δημιουργήθηκε το θέατρο, αναπτύχθηκαν η φιλοσοφία, η ιστοριογραφία, η ρητορική, η γλυπτική, η αρχιτεκτονική και τόσο άλλα πνευματικά, καλλιτεχνικά και υλικά επιτεύγματα.
Από την Αθήνα κατάγονταν μερικές από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της πολιτικής, των γραμμάτων και των τεχνών της αρχαιότητας, όπως οι πολιτικοί Περικλής, Μιλτιάδης, Αριστείδης, Θεμιστοκλής, και Κίμων, οι δραματικοί ποιητές Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης και Αριστοφάνης, οι φιλόσοφοι Σωκράτης και Πλάτωνας, οι ιστορικοί Θουκυδίδης και Ξενοφώντας, οι ρήτορες Λυσίας, Ισοκράτης και Δημοσθένης ο γλύπτης Φειδίας, οι αρχιτέκτονες Ικτίνος, Καλλικράτης και Μνησικλής κ.α.
Επίσης οι φιλόσοφοι Αριστοτέλης, Αναξαγόρας, Επίκουρος, και Ζήνων έζησαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στην Αθήνα.
Στην Αθήνα λειτούργησαν και οι μεγάλες φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας, όπως η Ακαδημία Πλάτωνος και το Λύκειο του Αριστοτέλη και αργότερα η σχολή των Επικούρειων φιλοσόφων και των Στωικών.
Σήμερα, η Αθήνα των μνημείων, με τη βαριά κληρονομιά, είναι μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη, που αντιλαμβάνεται τον πολιτισμό ως συνέχεια της ιστορίας της και επένδυση για το μέλλον, έχοντας δημιουργήσει μοναδικούς χώρους για να τον στεγάσει και να τον προωθήσει.
Η δημόσια πρωτοβουλία συναντάει την ιδιωτική σε συνέργειες προς όφελος της πόλης και των κατοίκων της.
Επίκεντρο της δράσης αποτελούν η Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, το Εθνικό Θέατρο, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.