Η Κοζάνη είναι πόλη της Μακεδονίας και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης στη δυτική Μακεδονία. Επίσης, αποτελεί την έδρα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Απέχει 120 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη και 470 χιλιόμετρα από την Αθήνα.
Ιστορικό-Λαογραφικό & Φυσικής Ιστορίας Μουσείο
Ιδρύθηκε το 1969 και εγκαινιάσθηκε επίσημα στις 10 Οκτωβρίου 1987. Αποτελεί δημιούργημα του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών του Νομού Κοζάνης, ενώ βρίσκεται στο κέντρο της πόλης.
Περιλαμβάνει επτά θεματικές κατηγορίες:
- Έκθεση Φυσικής Ιστορίας από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι και τους νεότερους χρόνους
- Αρχαιολογική- Βυζαντινή έκθεση από το 7000 π.Χ. έως 1453 μ.Χ.
- Ιστορική έκθεση από το 1453 έως 1944
- Λαογραφική έκθεση, που θεωρείται και η σημαντικότερη, από το 1640 έως 1960
- Πινακοθήκη νεότερων χρόνων
- Συλλογή γραμματοσήμων (1861-2004)
- Συλλογή ραδιοφώνων (1930-1960)
Στόχος της ίδρυσης του Μουσείου ήταν η διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μέσω της καταγραφής και περισυλλογής των αντικειμένων, με απώτερο σκοπό την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των επισκεπτών.
Εμπνευστής, οραματιστής και δημιουργός του Ιστορικού-Λαογραφικού & Φυσικής Ιστορίας Μουσείου της Κοζάνης, αλλά και του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα στο Μπούρινο ήταν ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Ε. Σιαμπανόπουλος, ο οποίος αφιέρωσε όλη τη ζωή του στη διάσωση, περισυλλογή, προβολή του πολιτισμού και της παράδοσης της Κοζάνης.
Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης
Το Μουσείο στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο, γνωστό ως Παναγιωτίδειο Αρχοντικό, δωρεά του Δήμου Κοζάνης στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Έχουν γίνει εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου και προσωρινά είναι μη επισκέψιμο.
Σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου θεωρούνται:
- Το χάλκινο περίαπτο από την Απιδέα, 7ος αιώνας π.Χ.
- Το μαρμάρινο Κεφάλι
- Το μαρμάρινο κεφάλι γυναικείου αγάλματος από την Ελάνη, 4ος αιώνας π.Χ.
- Η ενεπίγραφη Ασημένια Φιάλη
- Η ενεπίγραφη ασημένια φιάλη από την Κοζάνη, αρχή 5ου αιώνα π.Χ.
- Η Χρυσή Δίδυμη Πόρπη
- Η Χρυσή δίδυμη πόρπη από τάφο του 4ου αιώνα π.Χ. από την Απιδέα.
- Τα Χάλκινα αγγεία
- Τα χάλκινα αγγεία από τάφο του 4ου αιώνα π.Χ. από την Απιδέα.
- Τα Χρυσά Σκουλαρίκια
- Τα Χρυσά σκουλαρίκια του 4ου αιώνα π.Χ. από την Νεκρόπολη Κοζάνης.
- Τα Κτερίσματα από Τάφο
- Τα Κτερίσματα από τάφο από την Νεκρόπολη Κοζάνης.
- Η Επιγραφή Φιλίππου Ε’
- Η Επιγραφή με επιστολή του Φιλίππου Ε’ από την Κοιλάδα Κοζάνης.
- Το Μαρμάρινο Άγαλμα
- Το Μαρμάρινο άγαλμα παιδιού από το Μεσόβαιο, ρωμαϊκής εποχής.
- Τα Χρυσά Σκουλαρίκια
- Τα Χρυσά σκουλαρίκια από την Ανω Κώμη, δεύτερο μισό 4ου αιώνα π.Χ.
Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας
Ιδρύθηκε από το Δήμο Κοζάνης και την Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων σε συνεργασία με τις τοπικές αντιστασιακές οργανώσεις και εγκαινιάστηκε την Τετάρτη 20 Σεπτεμβρίου 2006.
Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα
Είναι κτισμένο στο όρος Βούρινος, κοντά στο χωριό Χρώμιο, και απέχει 12 χιλιόμετρα από την Αιανή.
Στο μουσείο αυτό ο επισκέπτης θα γνωρίσει την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα! Θα δει εκθέματα και ντοκουμέντα και θα μάθει ιστορικά στοιχεία που σχετίζονται με την επανάσταση του 1878.
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής
Το μουσείο καταλαμβάνει έκταση 4.000 στρεμμάτων και περιλαμβάνει ευρήματα της αρχαίας πόλης της Αιανής και της γύρω περιοχής.
Το Μουσείο Αιανής είναι συγχρόνως και Κέντρο Πολιτισμού, καθώς είναι στελεχωμένο με εξαιρετικούς επιστήμονες και συντηρητές, διαθέτει ανεπτυγμένη υλικοτεχνική υποδομή και εργαστήρια αρχαιομετρικών ερευνών και ανθρωπολογικών μελετών.
Πρόκειται για μια ζωντανή κιβωτός πολιτισμού, που φέρνει σε επαφή τον επισκέπτη με τον ιστορικό και αρχαιολογικό πλούτο της Αιανής και διατηρεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία έρχονται στο φως με συστηματικές αρχαιολογικές έρευνες, ιδιαίτερα μετά το 1983.
Η έκθεση του Μουσείου της Αιανής, συνολικής έκτασης 975 τ.μ., περιλαμβάνει σε 6 αίθουσες ευρήματα από την αρχαία Αιανή και τη χώρα της, ενώ η 7η αίθουσα προορίζεται για προσωρινές εκθέσεις ευρημάτων από τον νομό Κοζάνης.
Υπαίθριος Αρχαιολογικός Χώρος Αιανής
Η αρχαία πόλη της Αιανής είναι χτισμένη σε κατάφυτη περιοχή, δυτικά της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου.
Εκεί, θα δείτε τρία μεγάλα δημόσια κτίρια και πολλές ιδιωτικές κατοικίες που έχουν φέρει στο φως οι ανασκαφές.
Σε κοντινή απόσταση από την αρχαία πόλη βρίσκεται η Νεκρόπολη με εκτεταμένα νεκροταφεία από την ύστερη εποχή του χαλκού μέχρι τα υστεροελληνικά χρόνια. Οι τάφοι έχουν μοναδική ποιότητα και αισθητική, μαρτυρώντας το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο της περιοχής.
Αρχοντικό Λασσάνη – Χαρτοθήκη
Το αρχοντικό ήταν χτισμένο μέσα σε μία μεγάλη ιδιοκτησία, προστατευμένη από μία ψηλή πέτρινη μάντρα.
Οι διαστάσεις του αρχοντικού δεν ήταν αρκετά επιβλητικές όσο άλλων στην Κοζάνη. Ωστόσο, χαρακτηριζόταν από αστική αρχιτεκτονική και ήταν διαμορφωμένο στις καιρικές συνθήκες του τόπου.
Επίσης, στο Αρχοντικό Λασσάνη στεγάζεται η Δημοτική Χαρτοθήκη με τη μόνιμη έκθεση και περιοδικές εκθέσεις χαρτών.
Αρχοντικό Γρηγορίου Βούρκα
Αποτελεί κτίσμα του 18ου αιώνα, χαρακτηριστικό δείγμα της αστικής μακεδονικής αρχιτεκτονικής και έχει χαρακτηρισθεί ως ιστορικό μνημείο.
Παρόλο που στο αρχοντικό δεν υπάρχει οργανωμένη έκθεση, στο εσωτερικό του υπάρχουν ενδιαφέρουσες ξύλινες διακοσμημένες οροφές και μουσάντρες.
Επιπλέον, φυλάσσονται σε αυτό πολλά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και ψηφιδωτά από τον Κόμανο και άλλες περιοχές του νομού Κοζάνης, καθώς και αρκετές φορητές εικόνες και λειτουργικά βιβλία από τους Πύργους και την Αιανή του νομού Κοζάνης.
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου
Το κτηριακό συγκρότημα της ενορίας του Αγίου Νικολάου αποτελείται, εκτός από τον κυρίως ναό, από το καμπαναριό, τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, το γραφείο των ιερέων, τους αποθηκευτικούς χώρους και την έκθεση χριστιανικού βιβλίου. Όλα τα παραπάνω βρίσκονται μέσα στο περίβολο του Αγίου Νικολάου. Ο ρυθμός του ναού είναι τρίκλιτη βασιλική καμαροσκέπαστη με δίρριχτη στέγη με πλάκες και κεραμίδια. Διαθέτει πρόναο και νεότερες πλαϊνές επεκτάσεις. Στα δύο κλίτη του έχει δύο παρεκκλήσια: του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και της Παναγίας.
Ο φωτισμός του ναού είναι λίγος και υποβλητικός, καθώς τα παράθυρα είναι πολύ μικρά. Ο λίγος φωτισμός δίνει στον προσκυνητή το αίσθημα της βαθειάς κατάνυξης και του μυστηρίου.
Το τέμπλο του ναού είναι περίτεχνα ξυλόγλυπτο, καλυμμένο με φύλλα χρυσού, όπως και ο άμβωνας, ο δεσποτικός θρόνος και το κιβώριο της Αγίας Τράπεζας. Οι αγιογραφίες του Ναού αποτελούν έργο των αδελφών Νικόλαου και Θεόδωρου του 1730. Το μεγαλύτερο μέρος του ναού είναι κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, όπως και όλοι οι ναοί της περιόδου της Τουρκοκρατίας, αφού οι Τούρκοι, τότε, δεν επέτρεπαν την ανέγερση μεγάλων χριστιανικών ναών, ώστε να μην είναι στο ίδιο επίπεδο ο σταυρός με την μουσουλμανική ερυθρά ημισέληνο.
Στο πλαίσιο αυτών των απαγορεύσεων ήταν και η χρήση των καμπανών, με αποτέλεσμα το 1728 που δόθηκε Σουλτανικό φιρμάνι για τη χρήση ξύλινων και σιδερένιων μόνο σήμαντρων, οι Κοζανίτες να περιμένουν την απελευθέρωση και τη χαρούμενη κρούση τους. Το καμπαναριό, σύμφωνα με την επιγραφή του, χτίστηκε το 1855. Έχει ύψος 26 μέτρα και αποτελείται από 7 ορόφους, τρούλο και τετράπλευρο ρολόι.
Ο ναός πανηγυρίζει τη μνήμη του Αγίου Νικολάου, επισκόπου Μύρων της Λυκίας, στις 6 Δεκεμβρίου, με τη συμμετοχή όμορων Αρχιερέων και πλήθους Κοζανιτών που έρχονται από τα πέρατα της οικουμένης, για να τιμήσουν τον προστάτη τους Άγιο.
Κοζανίτικη Αποκριά
Η Κοζανίτικη Αποκριά σκοπό έχει την ανατροπή της καθιερωμένης τάξης πραγμάτων, καθώς αμφισβητεί αξίες, ιεραρχίες κι όρια πράξεων και λόγων. Ταυτόχρονα, δεν παύει να είναι μια γιορτή με ψυχαγωγικό χαρακτήρα, ένας συνδυασμός γλεντιού κι απολαύσεων σε συνύπαρξη με τη λατρεία των νεκρών.
Σήμερα, κρατάει 12 μέρες, ξεκινάει την Τσικνοπέμπτη και τελειώνει την Καθαρά Δευτέρα.
Μερικά από τα δρώμενα της Κοζανίτικης Αποκριάς
- Υπαίθρια καθημερινά γλέντια στους Φανούς.
- Παρέλαση Αρμάτων.
- Χοροί και αυτοσχέδια θεατρικά στην Κεντρική Πλατεία.
- Χαμός στα μαγαζιά και στους δρόμους με μπάντες χάλκινων, που περιδιαβαίνουν και ξεσηκώνουν ντόπιους και επισκέπτες.
- Παιδικό Καρναβάλι.
- Sourd Games.
- Ιδιότυπο κυνήγι θησαυρού για παιδιά των δημοτικών και των γυμνασίων.
Όμως, πυρήνας της Κοζανίτικης Αποκριάς παραμένει o Φανός. Πρόκειται για εορταστική πυρά που ανάβει εδώ και αιώνες στα σταυροδρόμια της πόλης, αποδεικνύοντας τις βαθιές του ρίζες στις καρδιές των Κοζανιτών, που δεν μπορούν να διανοηθούν τις Αποκριές χωρίς αυτόν!
Ο Φανός παραδίδεται από γενιά σε γενιά, αλλάζει, προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες ζωής, χωρίς να χάνει την ουσία του.
Είναι γλέντι και ξεφάντωμα γύρω από το βωμό της εορταστικής φωτιάς με φαγοπότι και οινοποσία, τραγούδι, χορό και αθυροστομία χωρίς όρια!
Φυσικά, δεν αποτελεί μια αυθόρμητη συγκέντρωση που στήνεται εύκολα, χωρίς προετοιμασία. Λίγο μετά τα Χριστούγεννα, οι άνθρωποι της γειτονιάς συγκεντρώνονται στο στέκι τους και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για να πετύχει η μεγάλη γιορτή.
Το νυχτερινό διονυσιακό πανηγύρι αρχίζει το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς μετά το σούρουπο. Με το άναμμα του Φανού ξεκινούν τα παμπάλαια τραγούδια που πένούν σχεδόν αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά. Το κέφι ανεβαίνει γρήγορα, καθώς κρασί και κιχιά κυκλοφορούν και ζεσταίνουν πνεύμα και πόδια!
Μεταξύ των τραγουδιών του Φανού την πιο σημαντική θέση κατέχουν τα λεγόμενα ξινέντραπα ή μασκαραλίτκα ή και νοικοκυρίσια κατ’ ευφημισμόν, τα οποία είναι γεμάτα σεξουαλικές αναφορές, συγκαλυμμένες ή απροκάλυπτες!
Άλλες κατηγορίες είναι τα σκωπτικά τραγούδια, με αποκλειστικό σκοπό τη σάτιρα και τη διακωμώδηση της κοινωνικής και πολιτικής τάξης.
Επίσης, ακούγονται τραγούδια της αγάπης, λυρικά λαϊκά έργα που τραγουδούν τον έρωτα και τέλος τα κλέφτικα, επικά τραγούδια, που υμνούν τα κατορθώματα των Κλεφτών ή αφηγούνται πώς ζούσαν οι αντάρτικες ομάδες στα λημέρια τους.
Πάντως, ένα είναι σίγουρο. Χωρίς αυτά τα ιδιότυπα λαϊκά δημιουργήματα, η Κοζανίτικη Αποκριά θα ήταν ένα συνηθισμένο υπαίθριο πανηγύρι! Και δεν θα ξεσήκωνε τόσους επισκέπτες να έρθουν για να το γνωρίσουν και να γλεντήσουν μέσα σε μια τόσο ξεχωριστή ατμόσφαιρα!
Λαζαρίνες
Πρόκειται για λαϊκό εθιμικό δρώμενο, το οποίο πραγματοποιείται στα χωριά του Δήμου Κοζάνης, κατά το τριήμερο του Λαζάρου – Βαΐων.
Εντάσσεται στον κύκλο των ανοιξιάτικων τελετουργιών για την αναγέννηση της φύσης, η οποία συνδέθηκε με τη χριστιανική πίστη, την Ανάσταση του Λαζάρου, ο οποίος είναι και προπομπός και προάγγελος της Ανάστασης του Χριστού.
Νέες κοπέλες γυρνούν στα σπίτια του χωριού και προαναγγέλλουν την καρποφορία της φύσης και την ανάσταση των νεκρών, τραγουδώντας και μοιράζοντας λαζαρόπιτα.
Γνωρίστε την Κοζανίτικη Κουζίνα
Η Κοζάνη έχει στην παράδοσή της πολλά γαλακτοκομικά, κρέατα, όσπρια, χειροποίητα ζυμαρικά, δυνατό κρασί και τσίπουρο, γλυκά και μαρμελάδες, κάστανα, φουντούκια και καρύδια.
Πιο συγκεκριμένα, φημίζεται για την εξαιρετική φέτα, το μανούρι αέρος, το κεφαλοτύρι, το τουλουμοτύρι και ένα πικάντικο, σκληρό τυρί για σαγανάκι, τον Μπάτζο.
Οι λάτρεις των οσπρίων θα απολαύσουν φασόλια βραστά ή φούρνου από το Σισάνι Βοΐο. Όσοι αγαπάνε τα φρούτα θα ξετρελαθούν με το άρωμα των μήλων Εορδαίας, ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες θα απολαύσουν τα φημισμένα ροδάκινα Βελβεντού.
Όλα τα φαγητά συνοδεύονται από τα εξαιρετικά ερυθρά κρασιά του νομού και από το δυνατό τσίπουρο με ή χωρίς γλυκάνισο. Μοναδικό προϊόν είναι τα λιαστά κρασιά της Σιάτιστας, τα οποία μένουν σε ανοιχτούς χώρους για 40-50 ημέρες και προσφέρουν ένα βελούδινο, γλυκόπιοτο κρασί.
Κρόκος Κοζάνης
Ο παγκοσμίως διάσημος κρόκος Κοζάνης προέρχεται από ένα είδος κυκλάμινου, το οποίο ανθίζει για 20-25 ημέρες τον χρόνο σε συγκεκριμένες περιοχές.
Η αλήθεια είναι ότι στην αγορά θα τον βρείτε σε ακριβή τιμή. Ωστόσο, νοστιμεύει όλα τα φαγητά και τους χαρίζει ένα ζεστό χρυσαφένιο χρώμα.
Κιχιά
Καλοφαγάδες, όπως όλοι οι Μακεδόνες, οι Κοζανίτες φτιάχνουν κυρίως πιάτα πλούσια με πολλά λιπαρά, για να αντέχουν το κρύο, και χρησιμοποιούν μπόλικα μπαχαρικά. Μάστορες στο άνοιγμα φύλλου για πίτες και ειδικά για τα ελικοειδή κιχιά, τα οποία γεμίζουν με κρεμμύδι, πράσο, σπανάκι, κιμά και πολλά τυριά.
Φασόλια βραστά ή φούρνου από το Σισάνι Βοΐου
Την περίοδο των γιορτών, σε όλα τα οικογενειακά τραπέζια θα βρείτε γιαπράκια, λαχανοντολμάδες με κιμά και ρύζι, για τα οποία λέγεται πως υπάρχει ένας συμβολισμός με τον σπαργανωμένο Χριστό.
Κλίμα
Το κλίμα της περιοχής είναι ηπειρωτικό, με ψυχρούς, ξηρούς χειμώνες και θερμά καλοκαίρια.
