Τα Ανώγεια είναι ένα ορεινό χωριό της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου της Κρήτης. Βρίσκονται 36 χιλιόμετρα δυτικά του Ηρακλείου και 52 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου. Είναι κτισμένα πάνω στο ψηλότερο βουνό της Κρήτης, τον Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 750 μέτρων.
Τα Σίσαρχα
Τα Σίσαρχα είναι ο πρώτος οικισμός που θα συναντήσεις, κατευθυνόμενος από το Ηράκλειο Κρήτης προς τα Ανώγεια. Πρόκειται για ένα μικρό χωριό με πολλά παλιά κτίσματα. Θα ξεχωρίσεις το λευκό παλιό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής και μία όμορφη παλιά βρύση. Επίσης, στη μικρή πλατεία του χωριού υπάρχει μνημείο προς τιμήν των 31 ανδρών που εκτελέστηκαν την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Τα Σίσαρχα αποτελούν ουσιαστικά την πύλη των Ανωγείων.
Η καθημερινότητα των Ανωγειανών
Οι κάτοικοι των Ανωγείων ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι. Επίσης, οι γυναίκες συνεχίζουν να υφαίνουν παραδοσιακά κρητικά υφαντά αξεπέραστης ποιότητας, τα οποία θα βρεις σε πολλά μαγαζιά της περιοχής. Ακόμη, εδώ θα δεις γνήσιους Κρητικούς, που εξακολουθούν να φορούν τις παραδοσιακές κρητικές φορεσιές και να στρίβουν το μουστάκι τους. Οι κάτοικοι του χωριού απολαμβάνουν την κάθε στιγμή και δεν διστάζουν να εκφράσουν την χαρά τους με γλέντι, χορό και πυροβολισμούς στον αέρα. Ωστόσο, αν κάποιος τους προσβάλει, μπορεί να εμφανίσουν τα όπλα τους, αλλά αυτή τη φορά όχι για να γιορτάσουν, πυροβολώντας, κάποιο χαρμόσυνο γεγονός!
Τα Ανώγεια φημίζονται για τη μεγάλη προσφορά τους στον πολιτισμό. Σπουδαίοι Κρητικοί λυράρηδες και τραγουδιστές κατάγονται από τα Ανώγεια, με κορυφαίο τον Νίκο Ξυλούρη, του οποίου το σπίτι βρίσκεται στο Περαχώρι. Επιπλέον, αν βρεθείς στο χωριό, αξίζει να πιεις τον καφέ σου στα καφενεία του χωριού και να δοκιμάσεις την παραδοσιακή κρητική κουζίνα στις ταβέρνες του, απολαμβάνοντας την παρέα των καλόκαρδων Ανωγειανών. Παράλληλα, θα παρατηρήσεις ότι στους δρόμους της περιοχής κυκλοφορούν πολλά αγροτικά αυτοκίνητα.
Το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων
Κυριακή 13 Αυγούστου 1944. Οι Ναζί περικυκλώνουν τα Ανώγεια. Ψάχνουν να βρουν αντάρτες, αντιστασιακούς. Ψάχνουν, ρωτούν τους κατοίκους, απάντηση δεν παίρνουν και η απόφαση-διαταγή του διοικητή του Φρουρίου Κρήτης, στρατηγού Μίλλερ, γίνεται άμεση εκτελεστέα. Κάψιμο και ισοπέδωση των Ανωγείων, ένα ολοκαύτωμα που κράτησε μέχρι την 5η του Σεπτέμβρη απλά και μόνο γιατί, όπως ανέφερε η διαταγή:
«Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου…»
Οι Ανωγειανοί λένε με τις μαντινάδες τους: «T’ Ανώγεια είναι ο κορμός τα φύλλα ειν’ οι άλλοι, κι όποιος τσι ρίζες του ξεχνά είναι ντροπή μεγάλη».Του τόπου η παράδοση πρέπει να συνεχίσει, Ανωγειανός γεννήθηκες, το χνάρι σου μη σβήσε. Φύγετε σύννεφα ‘πο μπρος, ο ήλιος να προβάλλει, για δε μπορώ να τη θωρρώ ..τη καταχνιά σας πάλι.»
Το Σπήλαιο Ιδαίο Άντρο
Το Σπήλαιο Ιδαίο Άντρο βρίσκεται στον Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 1538 μέτρα, είναι επισκέψιμο και εύκολα προσβάσιμο. Το όνομά του –«Ιδαίον Άντρον»– σημαίνει η σπηλιά της Ίδης, δηλαδή του Ψηλορείτη. Κάθε χρόνο, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, το επισκέπτονται χιλιάδες τουρίστες.
Αν και δεν έχει ιδιαίτερη σπηλαιολογική αξία, έχει τεράστια αρχαιολογική και πολιτισμική αξία, καθώς σε αυτό, σύμφωνα με μύθο, μεγάλωσε ο σπουδαιότερος θεός της αρχαιότητας, ο Δίας.
Το σπήλαιο έχει εμβαδόν 800 τετραγωνικά μέτρα και διαθέτει μία μεγάλη κεντρική αίθουσα. Χωρίζεται εσωτερικά σε τρεις θαλάμους και το άδυτο. Η πρόσβαση στους θαλάμους γίνεται κατόπιν έντονης κατηφορικής κλίσης, ενώ σε κάποια σημεία παρατηρείται λιθωματικός διάκοσμος μικρού μεγέθους.
Αν και κοντά στην είσοδό του, η οποία είναι ελαφρά κατηφορική, υπάρχουν τρεις επιβλητικοί σταλακτίτες, το σπήλαιο δεν είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό γεωλογικά, αφού στερείται διάκοσμου.
Ωστόσο, το Ιδαίο Άντρο θεωρούταν το σημαντικότερο σπήλαιο της Κρήτης λόγω της λατρευτικής δραστηριότητας που λάμβανε χώρα μέσα σε αυτό και της σύνδεσής του με την ανατροφή του Δία. Οι αρχαιολογικές έρευνες επιβεβαίωσαν ότι κατά τη Μινωική Εποχή το Ιδαίο ήταν το μεγαλύτερο και ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά σπήλαια της Κρήτης. Επιπλέον, μέχρι και σήμερα, 70 μέτρα από την είσοδο του σπηλαίου δεσπόζει ο μεγάλος ορθογώνιος βωμός των τελετών της αρχαιότητας. Επίσης, κάτω από το σπήλαιο έχει εντοπιστεί αρχαίο κτίριο, του οποίου το ένα δωμάτιο ανασκάφηκε, φέρνοντας στο φως κομμάτια αγγείων των ύστερων Ρωμαϊκών Χρόνων.
Τέλος, στο Ιδαίο Άντρο μυήθηκαν οι φιλόσοφοι Πλάτων και Πυθαγόρας, και ο θρησκευτικός διδάσκαλος, προφήτης και μάντης Επιμενίδης, καθώς στην αρχαιότητα αποτελούσε χώρο μύησης. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ιστορικές αναφορές στα μυστήρια που λάμβαναν χώρα στο σπήλαιο, καθώς όσοι συμμετείχαν σε αυτά καλούνταν να τα αποκρύπτουν από το κοινό.
Το εκκλησάκι του Τίμιου Σταυρού στον Ψηλορείτη
Στην περήφανη οροσειρά της Ίδης ή, όπως συνηθίζουν οι περισσότεροι να την ονομάζουν, στο βουνό του Ψηλορείτη, θα δεις το πέτρινο εκκλησάκι του Τίμιου Σταυρού. Βρίσκεται σε υψόμετρο 2456 μέτρα, στην ψηλότερη κορφή όλης της Κρήτης.
Το εκκλησάκι του Τίμιου Σταυρού είναι κτισμένο με απλές πέτρες του βουνού χωρίς κάποιο συνδετικό υλικό. Δηλαδή έχει κατασκευαστεί με την τεχνική που οι βοσκοί αιώνες τώρα φτιάχνουν στον Ψηλορείτη τα μιτάτα, δηλαδή τα λιθόχτιστα σπιτάκια για τυροκόμηση.
Από την αρχαιότητα χιλιάδες προσκυνητές από όλο τον κόσμο φτάνουν στην κορφή του ιερού βουνού για να αποθέσουν τα αφιερώματά τους. Φυσικά, η θέα από την ψηλότερη κορφή του νησιού είναι μοναδική, ενώ τους περισσότερους μήνες του χρόνου είναι σκεπασμένη με χιόνια.
Το Οροπέδιο της Νίδας
Το Οροπέδιο της Νίδας είναι ένα από τα μεγαλύτερα της Κρήτης και βρίσκεται σε υψόμετρο 1400 μέτρων, στην καρδιά του Ψηλορείτη (Ίδη). Το όνομά του προέρχεται από τις λέξεις «Στην Ίδα», που σημαίνει «στον Ψηλορείτη».Οι τριγύρω κορυφές συχνά παραμένουν χιονισμένες έως τις αρχές του καλοκαιριού, δημιουργώντας ένα υπέροχο τοπίο. Αν θέλεις να φτάσεις στο οροπέδιο, θα ακολουθήσεις έναν βατό δρόμο που ξεκινάει από τα γραφικά Ανώγεια.
Στην μία άκρη του οροπεδίου θα αντικρίσεις ένα μεγάλο πέτρινο γλυπτό, τον Αντάρτη της Ειρήνης, ο οποίος θυμίζει την αντίσταση των Κρητικών κατά τη Γερμανική Κατοχή. Αν και το γλυπτό μοιάζει με άγγελο, τα φτερά του συμβολίζουν το αίμα των αγωνιστών. Τα Ανώγεια και τα γύρω χωριά βάφτηκαν με αίμα, όταν οι Γερμανοί εκτέλεσαν όσους κάτοικους δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν στα βουνά και ισοπέδωσαν τα χωριά τους.
Τριγύρω στα βουνά θα παρατηρήσεις μικρές πέτρινες κατασκευές με θόλο, στις οποίες παλαιότερα οι βοσκοί έπηζαν το γάλα τους και έφτιαχναν το νοστιμότατο τυρί τους, αφού δεν είχαν τα μέσα για να μεταφέρουν καθημερινά το φρέσκο γάλα στα χωριά τους. Τα μιτάτα, δηλαδή τα λιθόχτιστα σπιτάκια για τυροκόμηση, αποτελούν ιδιαίτερο δείγμα αρχιτεκτονικής ικανότητας. Παρόλο που έχουν κατασκευαστεί μόνο από πέτρες και χωρίς καθόλου λάσπη, ακόμη και σε τόσο μεγάλο υψόμετρο διατηρούν σταθερή θερμοκρασία. Ειδικά τα μιτάτα της Νίδας θεωρούνται από τα καλύτερα, αν όχι τα καλύτερα, δείγματα της παραδοσιακής αυτής αρχιτεκτονικής.
Το Σπίτι-Μουσείο του Νίκου Ξυλούρη στο Περαχώρι
Στην πλατεία της γειτονιάς Περαχώρι των Ανωγείων θα συναντήσεις την ταπεινή οικία του «Αρχάγγελου της Κρήτης», του διασημότερου λυράρη του νησιού, του αείμνηστου Νίκου Ξυλούρη. Το σπίτι – μουσείο είναι ουσιαστικά ένα μικρό δωμάτιο όπου υπάρχουν κειμήλια και φωτογραφίες του σπουδαίου «Ψαρονίκου» και το οποίο έχει διαμορφώσει η αδερφή του Ζουμπουλιά, η οποία πέθανε το 2016. Χιλιάδες Έλληνες, που αγάπησαν τη φωνή του καλλιτέχνη, έχουν επισκεφθεί την οικία του στα Ανώγεια. Φυσικά, μπορείς και εσύ να μπεις μέσα στην οικία του αγαπημένου και αξέχαστου μουσικού και να δεις προσωπικά του αντικείμενα.
Η Προσωπικότητα και η Ζωή του Νίκου Ξυλούρη
Γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου 1936 στα Ανώγεια και γνώρισε πολύ νωρίς τη βιαιότητα του πολέμου, αφού το 1944 οι Γερμανοί ισοπέδωσαν το χωριό και όλοι οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Μετά την απελευθέρωση, επέστρεψε μαζί με την οικογένειά του στα Ανώγεια, έκτισαν ξανά το σπίτι τους και έζησαν πολύ δύσκολα φτωχικά χρόνια.
Ο Νίκος, όταν μεγάλωσε, έφυγε από το χωριό και πήγε σχολείο στο Ηράκλειο. Σύντομα, όμως, τον κέρδισε η λύρα και άφησε το σχολείο. Σε ηλικία 10 ετών απέκτησε την πρώτη του λύρα και μαθήτευσε στο πλάι του Λεωνίδα Κλάδου, ενός από τους καλύτερους δασκάλους της κρητικής μουσικής. Παράλληλα, άρχισε να παίζει σε γλέντια σε όλη την Κρήτη.
Το 1957 ερωτεύεται μία κοπέλα, την Ουρανία Μελαμπιανάκη. Κλέβονται το 1958 και αποκτούν δύο παιδιά, το Γιώργη και τη Ρηνιώ. Η μουσική του πορεία είναι ανοδική και το 1958 ηχογραφεί το πρώτο του δίσκο με την εταιρεία «Odeon» για ελάχιστα χρήματα. Ο δίσκος γνωρίζει επιτυχία. Την ίδια εποχή, η κρητική μουσική αρχίζει να βγαίνει δειλά-δειλά από τα σύνορα της Κρήτης. Μετά από λίγο καιρό, ηχογραφεί κι άλλους επιτυχημένους δίσκους και γίνεται δημοφιλής σε όλη την Κρήτη. Το 1966 λαμβάνει μέρος σε ένα διεθνή διαγωνισμό δημοτικής μουσικής στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας, όπου παίζει συρτάκι με λύρα και κερδίζει το πρώτο βραβείο. Ο Ξυλούρης ανήκει πλέον στους διάσημους καλλιτέχνες της Ελλάδας.
Το 1971 συνεργάζεται και εμφανίζεται μαζί με τον συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο και η φωνή του γίνεται σύμβολο αντίστασης κατά της χούντας. Επιπλέον, εκείνα τα χρόνια, τραγουδάει μαζί με τον στιχουργό, συνθέτη και μουσικό Θανάση Γκαϊφύλλια σε μουσικές σκηνές της Πλάκας και σε συναυλίες σε όλη την χώρα. Το καλοκαίρι του 1973 τραγουδάει στο θεατρικό έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο» με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο και τη Τζένη Καρέζη, μια από τις κορυφαίες παραστάσεις που έχουν παιχτεί ποτέ στην Ελλάδα!
Ωστόσο, στις 8 Φεβρουαρίου 1980 ο θάνατος έρχεται να σιωπήσει τη θρυλικότερη φωνή της Κρήτης. Ο Νίκος πεθαίνει νέος, 44 ετών, αφού πρώτα έδωσε μεγάλη μάχη με τον καρκίνο. Μια απέραντη λαοθάλασσα τον συνοδεύει στην κηδεία του! Σε όλη την καλλιτεχνική του πορεία ο Ξυλούρης παρέμεινε ταπεινός, χαμηλών τόνων, αληθινός και πολύ κοντά στον κόσμο. Ο λαός, από τη μεριά του, αντιλήφθηκε το ήθος του και τον λάτρεψε!
Η Ανωγειανή Κουζίνα
Η ανωγειανή κουζίνα είναι τυπικό δείγμα της κρητικής παραδοσιακής, η οποία θεωρείται μια από τις υγιεινές του κόσμου. Ο πλούτος και η ποιότητα των προϊόντων του νησιού έχουν δημιουργήσει μια κουζίνα με μοναδική γεύση και γνησιότητα.
Τα τυροκομικά, το μέλι, τα αρωματικά φυτά, τα χορταρικά και άλλα τοπικά προϊόντα αποτελούν τη βάση της τοπικής ανωγειανής κουζίνας. Ξεχωρίζουν, όμως, τo αντικριστό κρέας και τα υπέροχα ανωγειανά τυροκομικά, τα οποία θα σου χαρίσουν τεράστια απόλαυση!
