Το Μεσολόγγι, η Ιερά πόλις όπως αποκαλείται, πηγή έμπνευσης για τον Διονύσιο Σολωμό και τον Λόρδο Βύρωνα, βρίσκεται χτισμένο σε χερσόνησο, ανάμεσα στην ομώνυμη λιμνοθάλασσα και σ’ αυτήν της Κλείσοβας, στις εκβολές του Εύηνου και του Αχελώου.
Το Μεσολόγγι, με τη χρυσή λιμνοθάλασσα την ώρα που δύει ο ήλιος, είναι πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας και έδρα του Δήμου Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου και έχει ταυτιστεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη με τον Αγώνα του 1821.
Η πύλη της Εξόδου, ο χωματένιος φράχτης, ο κήπος των Ηρώων με τον τύμβο, όπου έχουν ταφεί οστά αγωνιστών, ανδριάντες και προτομές αγωνιστών και φιλελλήνων, όπως του Μάρκου Μπότσαρη, του Κυριάκου Μαυρομιχάλη και του Λόρδου Βύρωνα αποτελούν ορισμένα μόνο από τα τεκμήρια του ρόλου που διαδραμάτισε η πόλη στον αγώνα της ανεξαρτησίας.
Η Δημοτική Πινακοθήκη, η οποία στεγάζεται στο Δημαρχείο, φιλοξενεί μόνιμα συλλογή πινάκων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων του 19ου και 20ου αι., λιθογραφίες και διάφορα αντικείμενα σχετιζόμενα με το 1821: φύλλα των Ελληνικών Χρονικών του Μάγερ, αντικείμενα του Βύρωνα, ο οποίος πέθανε στο Μεσολόγγι κ.ά.
Στα βορειοδυτικά του Μεσολογγίου υπάρχουν τα ερείπια της Πλευρώνας («Ασφακοβούνι»), μίας πόλης η οποία αναφέρεται στα έργα του Ομήρου. Συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο και καταστράφηκε από τον Δημήτριο τον Αιτωλικό. Η νέα πόλη, η οποία χτίστηκε στα ερείπια της παλιάς, ήταν μία από τις πιο σημαντικές της Αιτωλίας και είχε 30 πύργους και 7 πύλες. Τα ερείπια ενός αρχαίου θεάτρου ακόμη υπάρχουν.
Το όνομα Μεσολόγγι πρωτοαναφέρθηκε από τον Βενετό Παρούτα, ο οποίος περιέγραφε τη ναυμαχία του Λεπάντο κοντά στη Ναύπακτο. Αρκετές ιστορικές πηγές αναφέρουν πως το όνομα Μεσολόγγι προέρχεται από την ένωση των δύο ιταλικών λέξεων, Μezzo/messo και langi το οποίο σημαίνει «ένα μέρος εν μέσω λιμνών» ή «ένα μέρος που περιβάλλεται από λίμνες».
Από τον συνοικισμό των ψαράδων που διέμειναν εκεί σχηματίστηκε ένα μικρό ναυτικό κέντρο, το οποίο μέσα σε λίγες δεκαετίες εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό λιμάνι. Το 1726 ιδρύθηκε στο Μεσολόγγι το υποπροξενείο της Βενετίας με πρώτο πρόξενο τον Νάξιο Σπυρίδωνα Μπαρότση.
Από το 1804 έως το 1820, η ιστορική πόλη βρισκόταν στην κυριαρχία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Η σημαντικότερη σελίδα της ιστορίας της γράφτηκε με την ηρωική Έξοδο (10 Απριλίου 1826) των Μεσολογγιτών ύστερα από πολύμηνη πολιορκία από τους Τούρκους, γεγονός που σφράγισε τη νεότερη ελληνική ιστορία. Η πόλη παρέμεινε στην κυριαρχία των Τούρκων ως το 1829 κι έπειτα άρχισε η ανοικοδόμησή της. Το 1937 το Μεσολόγγι χαρακτηρίστηκε ως «Ιερά Πόλις».
Η Έξοδος του Μεσολογγίου
Μετά την κυρίευση της νησίδας Βασιλάδι, οι κάτοικοι του οποίου κατέφυγαν στο Μεσολόγγι επιτείνοντας με τη μετακίνησή τους το επισιτιστικό πρόβλημα της πόλης ο Ιμπραήμ επεδίωξε να εξαντλήσει τους πολιορκημένους με αποκοπή όλων των οδών επικοινωνίας και εφοδιασμού. Ο Μιαούλης δεν κατάφερε παρά τις προσπάθειες του αυτή τη φορά να λύσει τον αποκλεισμό και να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι με τρόφιμα και όπλα. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, αν και ανέλαβε να επιτεθεί από τις πλαγιές του Ζυγού, ελπίζοντας να δημιουργήσει αντιπερισπασμό στους πολιορκητές, τελικά δεν κατόρθωσε να υλοποιήσει την υπόσχεσή του, αφού ο Ιμπραήμ είχε πληροφορηθεί τα σχέδια των πολιορκημένων από αυτόμολο ξένο.
Έτσι, τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826 οργάνωσαν τις δυνάμεις σε τρία σώματα, υπό την αρχηγία του Νότη Μπότσαρη, Δημητρίου Μακρή και Κίτσου Τζαβέλα στο μέσο του τριγώνου, που θα σχημάτιζαν αυτές οι δυνάμεις, τοποθετήθηκαν τα γυναικόπαιδα. Ο αιφνιδιασμός του Ιμπραήμ προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στην άλλη πλευρά και ο άνισος αγώνας που επακολούθησε απέβη συντριπτικός. Η πρωτοπορία ωστόσο του σώματος της Εξόδου προχώρησε, διασχίζοντας τις τουρκικές τάξεις και φθάνοντας αποδεκατισμένo στις πλαγιές του Ζυγού και από εκεί στην Άμφισσα.
Το Μεσολόγγι παρέμεινε υπό την τουρκική κυριαρχία για περίπου 3 χρόνια, ενώ στις 2 Μαΐου 1829 η πόλη παραδόθηκε με συνθήκη στο νέο ελληνικό κράτος.
Η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου
Η αβαθής λιμνοθάλασσα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας είναι η σημαντικότερη από αυτές που σχηματίζονται λόγω των προσχώσεων των ποταμών Ευήνου και Αχελώου. Η περιοχή φημίζεται για την πλούσια πτηνοπανίδα και ιχθυοπανίδα της. Τα ρηχά νερά της βοηθούν στην ανάπτυξη πλούσιας χλωρίδας από γύκη και θαλάσσια μακρόφυτα, που αποτελούν τροφή για δεκάδες χιλιάδες πάπιες, βουτηχτές, τσικνιάδες, κορμοράνους, γλάρους ενώ τακτική είναι η παρουσία αρπακτικών πτηνών, όπως ο ψαλιδιάρης και βασιλαετός (Aquila heliaca).
Το Μεσολόγγι είναι γνωστό για τα αλιευτικά του προϊόντα, ιδιαίτερα το φημισμένο αυγοτάραχο, του κέφαλου, μιας και η παρακείμενη λιμνοθάλασσα είναι ιδανικό μέρος για ιχθυοκαλλιέργειες. Η λιμνοθάλασσα με τις γραφικές «πελάδες» της -τα μικρά ξύλινα σπιτάκια πάνω σε πασσάλους, μέσα στο νερό- προστατεύεται από την γνωστή Συνθήκη Ραμσάρ και αποτελεί περιβαλλοντικό πάρκο και οικοσύστημα.
Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης Μεσολογγίου
Στις δύο αίθουσες του ισογείου φιλοξενούνται ενθυμήματα, προσωπικά αντικείμενα και ο ανδριάντας του φιλέλληνα ποιητή λόρδου Βύρωνα, καθώς και πίνακες και λιθογραφίες με θέματα από τη ζωή και τη δράση του ποιητή κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Εκτίθενται, επίσης, έγγραφα και αντικείμενα από την αδελφοποίηση της πόλης του Μεσολογγίου με την πόλη Γκέντλινγκ του λόρδου Βύρωνα.
Το μουσείο στεγάζεται σε ένα διώροφο νεοκλασικό κτίριο που κατασκευάστηκε το 1931[11]. Στην είσοδο του μουσείου δεσπόζουν οι προτομές των δύο από τους πέντε πρωθυπουργούς που κατάγονταν από το Μεσολόγγι, του Χαρίλαου Τρικούπη και του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη.
Στις αίθουσες του πρώτου ορόφου στεγάζεται η αποτελούμενη από περίπου 450 έργα συλλογή της πινακοθήκης ελαιογραφίες, λιθογραφίες, υδατογραφίες, χαλκογραφίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Στη συλλογή της πινακοθήκης περιλαμβάνονται και έργα μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας για την πόλη του Μεσολογγίου, όπως η “Έξοδος του Μεσολογγίου” και η “Άφιξη του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι”, αντίγραφα των Αγγέλου Κασόλα και Γιάννη Κασόλα, αντίστοιχα, των πρωτότυπων έργων του Θεοδώρου Βρυζάκη, “Η ανατίναξη του Χρήστου Καψάλη” και το μεγάλης αξίας έργο του Γάλλου ζωγράφου Ντε Λασάνκ, με τίτλο “Η αυτοθυσία της μάνας”, που απεικονίζει μία Μεσολογγίτισσα, η οποία, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Τούρκους, έχει σκοτώσει το παιδί της που κρατά στην αγκαλιά της και ετοιμάζεται να σκοτωθεί και η ίδια.
Στον ίδιο χώρο εκτίθενται, επίσης όπλα αγωνιστών του 1821, εκκλησιαστικά αντικείμενα από την ίδια περίοδο, όπως το δισκοπότηρο και ο σταυρός του αγιασμού του μητροπολίτη Ρωγών Ιωσήφ, μία σειρά μεταβυζαντινών εικόνων και έγγραφα από την αδελφοποίηση του Μεσολογγίου με την πόλη Σέφλινσντορφ, γενέτειρα του εκδότη της πρώτης εφημερίδας στην απελευθερωμένη Ελλάδα (Ελληνικά Xρονικά) του Γιόχαν Γιάκομπ Μάγερ.
Μουσείο Άλατος
Το πρώτο και μοναδικό θεματικό μουσείο άλατος στην Ελλάδα λειτουργεί στην Τουρλίδα του Μεσολογγίου, μέσα στις αλυκές και δίπλα από τη λιμνοθάλασσα.
Το μουσείο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του κέντρου λόγου και τέχνης «Διέξοδος», ιδρυτής του οποίου είναι ο Νίκος Κορδόσης.Ο επισκέπτης του μουσείου θα μάθει οτιδήποτε σχετίζεται με το αλάτι από την πρώτη εμφάνισή του στον πλανήτη, μέχρι τις μέρες μας, δηλαδή τη σχέση του με την οικονομία, την υγεία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το περιβάλλον, τον τουρισμό και τη θρησκεία.
Πολιτισμός
Στην πόλη βρίσκονται, μεταξύ άλλων, η κατοικία της οικογένειας Τρικούπη, του ποιητή Κωστή Παλαμά, η Βάλβειος βιβλιοθήκη, η οποία αποτελεί και την δημόσια δημοτική βιβλιοθήκη της πόλης με σπάνια βιβλία και ντοκουμέντα, η γκαλερί σύγχρονης τέχνης των Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου με πλήθος έργων σημαντικών Ελλήνων δημιουργών.
Οικία οικογένειας Τρικούπη
Στο σημείο που βρίσκεται το συγκεκριμένο αρχοντικό, έχτισε ο γενάρχης της οικογένειας Γεωργάκης Τρικούπης, το πατρογονικό σπίτι της οικογένειας το1730. Εκ νέου, το 1850 περίπου, οι θείοι του Χαριλάου, Αποστόλης και Θεμιστοκλής, κατασκεύασαν το σημερινό οίκημα στο οποίο διέμεναν απόγονοι του τελευταίου, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα. Το 1992, ο τελευταίος άρρεν που έφερε το επίθετο Τρικούπης, ο διατελέσας Γενικός Γραμματέας Υπουργείων και Υπουργός, Κωνσταντίνος, το δώρισε στο Δήμο Ι.Π. Μεσολογγίου. Από το 1994 λειτουργεί σαν μουσείο.
Οικία Παλαμά
Σε αυτό το σπίτι γεννήθηκε το 1722 ο γενάρχης των Παλαμάδων και δάσκαλος του γένους μας Παναγιώτης Παλαμάς. Στο ίδιο σπίτι έμεινε και ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς. Τα σπίτι, βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την οικία Τρικούπη. Την πρόσοψή του κοσμούν θόλοι και μια τζαμένια βεράντα, που του δίνει ένα ιδιαίτερο τόνο και το κάνει να ξεχωρίζει από τα άλλα αρχοντικά. Στις αίθουσες του υπάρχουν εκθέματα (έντυπο και φωτογραφικό υλικό, προσωπικά αντικείμενα, σκεύη κ.λ.π.) από τη ζωή και το έργο του Μεσολογγίτη ποιητή.
Όταν ήταν μόλις 6 ετών, έχασε τους γονείς του σε διάστημα 40 ημερών. Μαζί με το μεγαλύτερο αδερφό του, μεταφέρθηκαν στο Μεσολόγγι, στο σπίτι του θείου τους Δημήτρη Παλαμά. Στο Μεσολόγγι, που τόσο αγάπησε και τραγούδησε νοσταλγικά, έζησε έως το 1875, οπότε έφυγε για την Αθήνα και γράφτηκε στη Νομική Σχολή. Δεν άργησε να καταλάβει, πως η πραγματική του κλίση ήταν η ποίηση και εγκαταλείποντας τις σπουδές του αφοσιώθηκε ολόψυχα στην τέχνη του λόγου και ιδιαίτερα του ποιητικού. Άλλωστε, από τα εννιά του χρόνια έγραφε στίχους και διάβαζε Έλληνες και ξένους ποιητές.
Οικία Βάλβη
Αυτό το σπίτι στέγασε τον πολιτικό Ζαφείριο-Ζηνόβιο Βάλβη. Χτίστηκε με την ίδια αρχιτεκτονική λιτότητα που κατασκευάστηκε και το σπίτι του Χαρίλαου Τρικούπη. Το κτίριο αυτό μαζί με την αξιόλογη βιβλιοθήκη του πρωθυπουργού δωρίστηκε από τους κληρονόμους του στο Δήμο Μεσολογγίου (το 1962) και σήμερα χρησιμοποιείται σαν δημοτική βιβλιοθήκη.
Επίσης υπάρχουν εκεί, το Κέντρο Λόγου και Τέχνης, η Διέξοδος ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά κύτταρα όχι μόνο της πόλης, αλλά ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας, το οποίο ευθύνεται για την διοργάνωση πλείστων εκδηλώσεων όπως εκθέσεων, σεμιναρίων, βιντεοπροβολών, παρουσιάσεων, επιστημονικών συνεδρίων και το Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης στην πλατεία Μάρκου Μπότσαρη με πλούσια ενθυμήματα του Αγώνα του 1821. Τα τείχη και η πύλη της πόλης παραμένουν επιβλητικά, ενώ στον Κήπο των Ηρώων έχουν θαφτεί πολλοί γνωστοί και άγνωστοι ήρωες που πολέμησαν στην Ηρωική Έξοδο.
Παραλίες
Τουρλίδα
Νησάκι, 5 χιλιόμετρα νότια του Μεσολογγίου, που συνδέεται με την πόλη με έναν στενό δρόμο. Ο δρόμος, που ξεκινά από το λιμάνι και διασχίζει τη λιμνοθάλασσα, θα σας χαρίσει μια μαγευτική διαδρομή, την οποία μπορείτε να απολαύσετε με αυτοκίνητο, ποδήλατο, ακόμη και πεζοί. Πήρε το όνομά της από ένα είδος θαλασσινών πουλιών που υπήρχαν εκεί, τις Τουρλίδες.
Φτάνοντας στην Τουρλίδα, μπορείτε να κάνετε το μπάνιο σας στην όμορφη παραλία της, όπου το ανοιχτό πέλαγος συναντά τα νερά της λιμνοθάλασσας, αλλά και να θαυμάσετε τον οικισμό με τα ξύλινα σπίτια (πελάδες). Στο νησάκι θα δείτε τη μία από τις δύο αλυκές του Μεσολογγίου, τη λεγόμενη «Μαύρη Αλυκή».
Διόνι
Bρίσκεται στην βόρεια πλευρά των εκβολών του Αχελώου. Για να φτάσει κανείς εκεί περνά από τον κάμπο της Κατοχής και από τις Οινιάδες, διανύοντας μια απόσταση από περίπου 16 χιλιομέτρων. Προσφέρει εκπληκτικά ηλιοβασιλέματα και θέα προς τα νησιά του Ιονίου. Εντάσσεται στο φημισμένο οικοσύστημα της περιοχής. Η παραλία είναι αμμώδης και ρηχή.
Λούρος
Ο Λούρος αποτελεί μια από τις καλύτερες παραλίες του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Βρίσκεται 17 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Νεοχωρίου και απέχει περίπου μισή ώρα από το Μεσολόγγι. Είναι μια απέραντη αμμώδης παραλία, μήκους περίπου 7 χιλιομέτρων και αποτελεί προστατευμένο υδροβιότοπο, αφού προστατεύεται από τη Σύμβαση RAMSAR από το 1974.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαδρομή που ακολουθείται για να φτάσει κανείς στην παραλία του Λούρου. Εκεί θα συναντήσει κανείς αγελάδες και χοίρους να βόσκουν ελεύθερα αλλά και άγρια άλογα να απολαμβάνουν περήφανα τη βόλτα τους στη φύση. Ένα τοπίο άγριας φυσικής ομορφιάς, ένας μοναδικός φυσικός ζωολογικός κήπος.
